Big Mama krijgt een kalf.........en haat melken.........

Omdat wij per 1 september de boerderij hebben overgenomen, zijn alle dieren, machines, weides, en de staat van de gebouwen, opnieuw getaxeerd. En wat blijkt: Big Mama is de duurste koe op stal. De prijs wordt mede gebaseerd op de avlsverdi (een soort fokgetal) van de moeder, en het geslacht gewicht. Als Big Mama 3 weken op stal is, begint ze te hummen, en ik vraag me af of ze uit haar hum is, omdat ze de weides mist, of omdat ze juist in haar hum is, vanwege het feit dat het voer voor haar neus komt te liggen, en ze er niet voor hoeft te lopen. Ze is direkt baas over buurvrouw 148, die ouder, en de moeder van Big Boy is. Dit verbaast Johan, want er kunnen niet veel koeien met de 148 overweg die net als Nijltje een extroverte koe is. Big Mama heeft een bepaald overwicht, en overgewicht, en ze maakt direkt korte metten met de grillen van haar buurvrouw. Een week voor de afkalfdatum gaat het gehum over in gejammer: ze ligt op haar zij, en trots toont ze haar uier, zo roze als een pasgeboren big. Er zijn meer koeien die kreunen: Ronja is een koe, die behalve onder het eten en melken, altijd kreunt. En dan is er Alie-Jen, een zwarte pink met een woeste krullenkop, en zeer vreemde trillende ogen. Ze maakt hele harde kreunen, altijd in series van 2 of 3. Vanwege haar wat enge kop, heb ik "aliën" als uitgangspunt genomen voor haar naam.

Vlak voordat ik naar Noorwegen vertrok, volgde ik bij Marente Hupkes in Voorst een workshop koeknuffelen. Na een rondleiding op de boerderij en een sessie intuitief schilderen, ga je de weide in, waar Holstein Frisians (nr. 1 melkkoe ter wereld), vreedzaam zitten te herkauwen. Je gaat tegen zo'n koeienlijf aanzitten en wanneer je dan je ogen sluit, is het net alsof je op een luchtbed op zee dobbert. Zo'n koeienlijf deint heerlijk op en neer en in haar buik hoor je allerlei borrelende geluidjes. Als je dan de koe begint te aaien, kan ze in trance raken, haar ogen zakken langzaam dicht en de kans bestaat dat ze languit op haar zij gaat liggen en de meest idiote geluiden maakt. Het is mij daar overkomen en ik keek verschrikt om me heen. Ik dacht dat de veearts moest komen, maar Marente duidde met haar hoofd dat alles oke was. Even later kwam een andere koe aangesukkeld, en kwam "mijn" koe weer bij haar positieven. Een hele bijzondere ervaring, en voor de mensen die meer willen weten: het is te vinden onder www.marentehupkes.nl. Misschien dat ik in de toekomst deze workshops ook ga geven, als ik ooit m'n Noors onder de knie krijg, en op dit moment lijkt Big Mama me een hele geschikte kandidaat. Ze jammert zo hard, dat Johan uit het melklokaal komt, om te kijken wat er aan de hand is.

De volgende morgen, onder het het melken, komt er om de paar minuten een pies met wat bloed erin. Johan voelt dat de banden zijn gedaald, en denkt dat het kalf snel komt. Big Mama, je bent een engel, nu hoef ik vannacht m'n bed niet uit!
Na het ontbijt, ga ik weer kijken, en ja hoor, ze ligt op haar zij met de pootjesblaas al zichtbaar.Ik waarschuw Johan, en installeer me met de camera: deze keer zal ik de geboorte vastleggen, wat me bij Big Boy niet gelukt is. De weeën komen steeds sneller, en Big Mama loeit het uit. Het schuim staat haar op de bek. Ze probeert ook haar kop op de grond te leggen, maar daar steekt koe 148 een stokje voor: ze raspt met haar tong over de kop van Big Mama, zodat haar kop overeind blijft. Waarschijnlijk is het niet gepast voor een koe om je zo te laten gaan! De andere koeien geven geen kik, en gaan gewoon door met hun herkauwaktiviteiten, of zitten heerlijk te dutten. Na een uur weeën, zit er geen schot in de zaak, alleen 2 klauwtjes zijn te zien en een klein stukje van het snuitje. Bij de volgende wee, helpt Johan een klein beetje mee: als de kop eruit is, gaat het heel snel. Er ligt een mooi roodbruin stiertje op de grond, heel wat kleiner dan Big Boy. Dit kalfje vind ik echt schattig, niet zo'n lummel als Big Boy die na een paar dagen beide voorpoten op de rand van de box legt, als ik de fles wil geven, en probeert om uit de box te komen. Dit stiertje zal ik "Brownie Boy" noemen, vanwege zijn prachtige roodbruine kleur.

Na 2x melken gaat het mis: Big Mama heeft de knop omgezet en besloten dat ze het helemaal niets vindt, uitgerekend op de avond dat wij uitgenodigd zijn voor de verjaardag van Einar. Johan zet beide poten vast met de beugels, zodat ze niet meer kan trappen, maar ze is door het dolle heen. Een hand op haar uier leggen, is al teveel. Ze blijft van links naar rechts lopen, zodat Johan meerdere malen opzij rolt, om geen trap te krijgen. Na een uur, stoppen we ermee: we zijn doodop van de spanning. Het is gelukt om haar 1 minuut te melken, terwijl het er ca. 5 zouden moeten zijn. Morgen moeten we maar zien hoe het verder moet, en een oplossing proberen te vinden, anders wordt het een enkele reis slachthuis. We hebben goede hoop dat ze bijdraait: Big Mama is in wezen een hele rustige koe. Maar haar uier is nog erg strak, en haar beide voorste spenen staan wijd uit elkaar; dit veroorzaakt een zuigend geluid als Johan het melkapparaat aansluit. Het is dit zuigende geluid dat haar de kop doet heffen, en in haar ogen zie ik pure angst. De week daarna, zit ik op m'n hurken voor Big Mama, met een emmer met brokjes. Dit leidt haar even af, en zodra ze in paniek weer haar kop heft, en aanstalten maakt om een trap te geven, begin ik zachtjes tegen haar te praten, en duw de schep met brokjes tegen haar bek. Heel vermoeiend, maar het werkt: na een week hoef ik al geen mantra's meer te mompelen, en kan ik de brokjes bij haar achterlaten, en verder gaan met andere werkzaamheden. Johan probeert het een keer zonder beugels, maar dan is het gelijk mis, en ligt het melkstel op de grond. Voor wat de toekomst betreft: we zullen zien of de duurste koe op stal het ooit normaal gaat vinden om gemolken te worden en we brokjes en beugels achterwege kunnen laten. Big Mama ligt na het melken, zoals gewoonlijk, weer luid te jammeren en is zich van geen kwaad bewust.

Joika.......Ore.......en het Noorse leven...

Wat is er nu echt anders dan in Nederland! Allereerst de schoenen-uitcultuur.......niemand loopt thuis op schoenen en waar je ook op bezoek gaat, overal gaan de schoenen uit. Zelfs de zakelijke gesprekken, die bij ons thuis plaatsvonden met mensen van de melkfabriek en de slachterij, gebeuren op kousevoeten. Behoorlijk knus allemaal: het houtvuur brandt lekker, er zijn vers gebakken wafelen bij de koffie en de siams liggen opgekruld op de bank. Naast het schoonmaken van koeienuiers is het 1 van de eerste dingen die ik hier geleerd heb: wafelen bakken.......overal staan ze op tafel, met slagroom en jam of compote erbij. Met het wafelijzer dat ooit in een kerstpakket zat, probeerde ik deze Noorse traditie uit, toen Anneke op bezoek kwam. Zij ging als nederlandse studente naar Noorwegen, en is nooit meer teruggegaan. Getrouwd met een Noor, en nu werkzaam bij Tine, de melkfabriek van Noorwegen. Het is veel handiger om in je eigen taal uit te leggen, waarom de wafels eruitzien als een vergiet! en na een aantal baksels met wat tips van Anneke, de expert, zijn mijn wafels goedgekeurd.

Daarnaast zijn taarten ook heel belangrijk: er wordt niet 1 stuk geserveerd zoals bij een standaard Hollandse verjaardag.............er staan 3 verschillende soorten op tafel, en je schept zo vaak op als je wilt. En overal krijg je "pulverkaffe" oftewel oploskoffie. Ook opvallend is de pizzacultuur: het kleine supermarktje in Bessaker heeft al 15 soorten in de koeling, waaronder een aantal reuzepizza's die rond de 90 kronen kosten (ca. €12,-). Het prijsverschil onderling tussen verschillende supermarkten, is ook iets waar we aan moeten wennen. Het is groter dan in Nederland tussen AH en Aldi. Neem bijv. de marmelade: een produkt waar Johan geen genoeg van kan krijgen. In de plaatselijke supermarkt, de ICA, die onderdeel is van AH en daarom euroshopprodukten verkoopt, kost een emmer met 1 kilo marmelade (niet de lekkerste) 21,90 nokkies (bedragen delen door 10, dan + 30%....zo staan wij hele dagen als echte zuinige Hollanders, snel alles uit te rekenen). Bij de REMA in Afjord (een klein uur rijden) kopen we marmelade van het merk Lerum, een familiebedrijf dat al generaties lang de beste kwaliteit fruit verwerkt tot jams en compotes: een kilo kost 15.90 nok. Johan zette grote ogen op, toen ik 3 potten marmelade inlaadde, maar mooi dat 2 potten na 1 week al op waren. De lammesalami was niet te eten, en moest maar in de macaroni, en de jubelsalami was ook niet om blij van te worden: het duurde 2 weken voordat het op was: Johan is helemaal verjamd! Ik ben altijd een kaasmeisje geweest, en dat zal ook wel zo blijven: een pak met gesneden gulost skivet (300 gram) kost bij de REMA 23.50 nok en bij de ICA bijna 30 nok. Alcohol en rookwaren zijn schreeuwend duur....Johan drinkt nu clausthaler, een blikje kost 6.90 nok. Daar staat tegenover dat de gezondheidszorg hier stukken goedkoper is. Op een kaart worden huisarts, apotheek, ziekenhuis en fysiotherapie (tandarts niet) genoteerd. De eerste €250,00 betaal je zelf, daarboven wordt alles vergoed.

In Nederland hebben we de kroket en de frikadel waarover altijd grapjes gemaakt worden over de herkomst van het vlees. Hier hebben we joika, oftewel rendierballen! in wildsaus. Volgens het etiket op het blik bestaat 36% uit vlees, waarvan maar liefst! 11% rein (rendier) en de rest far (schaap). Een ander typisch Noors gerecht, afgeleid van de Irish stew, is farikal (op beide a's hoort een rondje). Basis is de witte kool dat hier DE groente is (ca. 10 nok), deze doe je gesneden in een pan met farikalkjott (schapevlees met kluif), een beetje water, en veel peper en zout. Ongeveer 1,5 uur laten sudderen, en opdienen met aardappels.....mmmmmmmm. Een gemis is gewone yoghurt en vla, er zijn alleen mona-achtige toetjes. Tijdens mijn eerste week kocht ik rislunsj en riskrem (rijstepap met of zonder room, met aardbeien of frambozen). Een heel klein 1-persoonsbakje kost 9.90 nok, die week in de aanbieding voor de helft. Een rekensom was snel gemaakt, en ik zette "melk" op de boodschappenlijst, waarop Johan vroeg of het niet handiger zou zijn om even naar de tank te lopen! Stom!! Totaal niet aan gedacht!! Als kind (wie niet!) heb ik altijd al een afschuw gehad van gekookte melk, vanwege de vellen. Ook nu sta ik kokhalzend boven het pannetje, waarvan de inhoud om de haverklap overkookt. Een paar dagen moest ik er niets van hebben, maar het went. De vellen vis je er niet uit, maar wordt er gewoon doorgeroerd. Eerst gebruikte ik basmatirijst, tot Eli me vertelde dat er speciale grotris verkrijgbaar is. Lekker slagroom erdoor en een flinke klodder frambozenjam. Tot groot vermaak van Eli, is dit ons dagelijkse toetje, terwijl de Noren het vooral eten als een hoofdgerecht, met bruine suiker en boter.

Het Noorse leven is erg gemoedelijk: op een zaterdagavond gaan we naar de Kroa voor een aziatisch buffet. We hebben erg veel zin in scherp eten, maar het blijkt gewoon een "slappe chinees" te zijn. Na het eten gaat de tv aan voor karaoke, en sommige vrouwen pakken hun breiwerk. Wij gaan (gelukkig..haha) op tijd naar huis: morgenvroeg is het weer vroeg dag!! Toch zijn het niet alleen maar koeien die de klok slaan! Eli nodigde me uit voor de eerste bazaar van de winter, in het dorpshuis. De Noorse winter staat bol van dit soort aktiviteiten, net als bingo en karaoke. De plaatselijke krant, de Fosna-Folket waar wij als welkomstkado van alle dorpsbewoners een kwartaalabonnement op hebben gekregen, staat vol met aankondigingen. In Nederland zou ik er met een grote boog omheen lopen, maar vooruit: het is in het kader van de integratie en de opbrengst is voor de plaatselijke voetbalclub! Op de rommelmarkt koop ik 6 aardewerk mokken, en aan de bar koffie met hoe kan het ook anders, wafelen met jam en room. Overal zitten groepjes mensen, voornamelijk vrouwen en kinderen, en het is best wel gezellig, ware het niet dat ik geen woord versta van wat mijn tafelgenoten elkaar vertellen. Ze hebben afgesproken dat ze geen engels gaan praten, en ik geef ze groot gelijk! Gelukkig is er ore (met een rondje op de o), niet te verwarren met de ore waarbij een schuin streepje door de o gaat. Laatstgenoemde is de Noorse cent. Eerstgenoemde is "roeien", en voor 10 nok koop je 10 houten ijslolliestokjes waar een serie getallen op staan. De cijfers gaan tot over de 1000, en ik kan in het Noors al tot 10!, maar Eli is zo lief om af en toe een blik te werpen op m'n stokjes. Na 10 getrokken getallen worden de stokjes opgehaald. Een oud-collega van Eli (onderwijzeres) die bij ons aan tafel zit, wint een calorierijke chocoladetaart en ondanks de wafels, moet ik beslist een stuk nemen. Terwijl ik me verbaas over de taart-en wafelencultuur in Noorwegen, en over het wel erg korte spelletje, staat de stokjesmeneer weer voor onze neus. Aha, weer grabbelen naar 10 nok....zo werkt dat dus.....hoelang gaat dit duren? Na 6 rondes roeien ben ik door al m'n kleingeld heen, en neem ik, net als 2 andere vrouwen aan de tafel, afscheid. Zij gaan verder met de restauratie van hun weekendhuizen in Bessaker, en ik ga weer lekker naar m'n koetjes.

Een veelbewogen dag....

Behalve Ronja (ws. vernoemd naar het verhaal van Ronja en de roversdochter) en Hilde (ws. vernoemd naar de vrouw van de vorige pachter), hebben de koeien op deze boerderij geen naam. Daar gaat verandering in komen, want ik vind het allemaal erg onpersoonlijk. Het is niet handig om je erg te hechten aan de dieren, want je weet dat er een dag komt dat ze naar de slachterij gaan, ook de melkkoeien. Toch ga ik een aantal dieren een naam geven, omdat ze een bijzonder uiterlijk kenmerk, of karaktereigenschap hebben. "Mijn eerste kalf" zal ik Big Boy noemen, omdat hij zo hoog op zijn poten staat. Bovendien schrijft het ook leuker: "dikke, zwarte", (de schoppende buurvrouw van de bevallende koe) staat niet zo aardig..............voortaan noem ik haar Big Mama. Vergeleken met de andere melkkoeien is ze niet de grootste, maar van alle pinken die we op stal hebben gezet, is zij veruit de grootste, en de dikste. Ze heeft een enorme kont, en omdat ze helemaal zwart is, ziet ze er behoorlijk imponerend uit. Haar achterpoten moeten hoognodig gekapt worden; haar tenen zijn zo ver naar binnen doorgegroeid, dat ze het lopen en staan tot een minimum beperkt. Maar vandaag komt Arne-Dag, de veearts. We hebben een aantal klusjes voor hem: 2 inseminaties, 8 drachtigheidsonderzoeken en het bekappen van Big Mama. Eigenlijk zou ik het liefst een paar uur slaap willen inhalen: het was een korte nacht door de geboorte van Big Boy. Maar de uitslag van de drachtigheidsonderzoeken zijn erg belangrijk voor ons: we zitten immers met een erfenis uit het verleden doordat pachter en knechten elkaar afwisselden na het overlijden van Eli's man en Einars vader. Door het beperkte inseminatiebeleid en het moeilijk drachtig worden van de koeien, hebben wij nu maar 17 melkkoeien, i.p.v. de 26 die nodig zijn om het quotum vol te krijgen. Uit wanhoop heeft Einar de koeien standaard 3x laten insemineren per bronst zodat sommige koeien 9x geinsemineerd zijn. Johan vindt het 1 van zijn belangrijkste taken om het juiste tijdstip van de inseminatie te bepalen, en het aantal terug te brengen tot 1, hooguit 2 inseminaties per dier.

Hoera..............Arne-Dag heeft ze alle 8 gecontroleerd, en ze zijn allemaal drachtig. Dit betekent dat behalve 3 pinken, de moeder van Big Boy en 3 koeien die vanwege hoge leeftijd naar de slacht gaan, we 33 drachtige dieren op stal hebben staan. Er is geen tijd om feest te vieren: Big Mama wordt door Johan naar buiten geleid, waar Arne-Dag de kooi gereed maakt voor het bekappen. Big Mama heeft er totaal geen zin in, zij is nauwelijks vooruit te branden. Bovendien is zij zo groot, of de kooi zo klein, dat ze er niet inpast. Ook is deze klauwbox nog van "voor de oorlog", je moet zelf de poten van de koe 1 voor 1 naar achteren trekken, terwijl moderne boxen uitgerust zijn met kettingen en mechanisch werken. Uiteindelijk lukt het Arne-Dag een achterpoot op het blok te leggen, maar het is maar voor even: de vrachtwagen die het langverwachte zaagsel komt brengen, rijdt al piepend achterstevoren het erf op. We zaten hier de afgelopen dagen een beetje over in de rats: na iedere melkbeurt wordt de grup ingestrooid met zaagsel, zodat de uiers niet zo vies worden en de koe wat zachter ligt. Het zaagsel was zo goed als op...........we hadden nog voor 1 dag, en het zou eigenlijk gisteren gebracht worden door een kennis van Eli en Einar, een 70-jarige man die met een vrachtwagen ritjes maakt vanuit zijn dorp en 1x in de 2 weken in Namsos komt, waar de zagerij ligt. Hij spreekt een paar woorden Engels, en vanmorgen had ik hem een paar keer gebeld op zijn mobiel, om te vragen wanneer hij nu wel zou komen. Maar hij verbrak iedere keer de verbinding, zodat ik "dit probleem" even heb verschoven naar een later tijdstip. Desnoods moeten we maar bij een andere boer zaagsel lenen. Maar het probleem is opgelost, wel op een erg ongelegen moment: de vrachtwagen lost 18 kuub zaagsel, en Big Mama rukt haar poot los. Johan zegt "shit" en Arne-Dag legt ook het bijltje neer. Hij geeft Johan het adres van een boer in Osen, waar een moderne klauwbox kan worden gehuurd. Big Mama wordt al strompelend de stal weer ingebracht, en Johan gaat het weerbericht bekijken: er is geen tijd om het zaagsel naar binnen te halen, de koeien moeten worden gevoerd. Gelukkig wordt er geen regen voorspeld, dus het zaagsel zal lekker een nachtje buiten blijven. Het is een enorme berg, en we kunnen zeker een half jaar vooruit. Johan zal morgen met de voorlader alles het zaagselhok inschuiven.

Terwijl het eten staat te pruttelen, loop ik terug naar de stal om Big Boy zijn fles te geven. Als ik de deur open, zie ik Nijltje op me afkomen. Snel gooi ik de deur dicht die de stal afsluit van de gang en denk: waarom is Johan in vredesnaam op dit moment koeien aan het verhuizen? Het zal wel door te weinig nachtrust komen, dat ik totaal niet zie, dat Nijltje los loopt, en niet bij Johan aan een halster. Nijltje is 1 van mijn favoriete koeien: als je bij haar in de buurt komt, strekt ze haar kop zover naar je uit, dat haar ogen uitpuilen, en haar pupillen helemaal wegdraaien, soms zie je alleen nog haar oogwit. Haar bouw is net als dat van, hoe kan het ook anders, een nijlpaard. Johan vliegt het melklokaal in, waar ik het flesje sta te maken: "wil je even helpen? Nijltje is los". "Gunst", zeg ik, en ren met hem mee, "hoe kan dat nou, ik dacht dat je aan het verhuizen was". Het blijkt dat het oog aan haar halsband af is gebroken, en terwijl Johan een nieuwe zoekt, moet ik haar in de gaten houden. Ik vind haar nu niet zo leuk, en snap waarom Johan, die haar al langer kent, vaak zin heeft om haar te verkopen: ze heeft een eigenzinnig karakter, en op dit moment bespringt ze een klein pinkje van de zijkant. Samen vallen ze op de grond, en ik schreeuw het uit: zo'n enorme kolos op zo'n klein dier..............ze kan haar rug wel breken. Johan komt snel teruggerend met een nieuwe halsband en geeft Nijltje een enorme klets op haar achterste: op een drafje rent ze terug naar haar plaats. Wat een portret! Onder het eten krijgen we de slappe lach om haar kuren en ik verzucht dat ik voor deze dag genoeg heb beleefd.